Element of art

องค์ประกอบ ในงานศิลปะ

ตามปกติ คนทั่วๆไปที่ไม่ได้สนใจศึกษาในงานศิลปะ หรือไม่ได้เรียนด้านศิลปะมาโดยตรง
เมื่อมองภาพๆ หนึ่งก็จะ คิดถึงสิ่งที่อยู่ในภาพ แบบตรงไปตรงมา เช่น ดอกไม้ คน หมา แมว รถ ตึก ว่ากันไปตามเรื่อง

ซึ่งต่างกับคนที่เรียนด้านศิลปะ ด้านความงาม มา จะมีวิธีรับรู้ สิ่งที่อยู่ในภาพแตกต่างออกไป ผลที่เกิดขึ้น เลยทำให้หลายๆคน เมื่อไปดูงานศิลปะหลายๆครั้ง “มึนงง” ว่า นี่มันรูปอะไรฟ่ะ …

วิธีพื้นฐานที่คนที่เรียนด้านศิลปะ หรือ ด้านการออกแบบ (อย่างที่ผมเรียนจากคณะสถาปัตย์ ตอนปีหนึ่ง ) คือ การแยกแยะองค์ประกอบภาพ ให้กลายเป็น องค์ประกอบพื้นฐาน

อันประกอบด้วย

1. จุด ( dot )
2. เส้น ( Line )
3. ระนาบ ( Plane )
4. รูปทรง ( Form )
5. องค์ประกอบทาง จิตวิทยา ( Conceptual )
6. ผิวสัมผัส ( Texture )
7. ที่ว่าง ( Space )
8. สี ( Color )

เรามาทำความเข้าใจ ไล่ไปทีละตัว …

1.1 จุด อธิบายได้ง่ายๆ ก็คือ …. องค์ประกอบ ที่ปรากฎ ต่อสายตา โดยไม่มีความกว้าง ความยาว

.

คุณลักษณะของความเป็นจุด เราจะไม่ได้สนใจ ว่า มันกว้างกี่mm หรือสูงกี่mm
จากขนาดของมัน เมื่อเทียบกับพื้นภาพ ที่ปรากฎออกมาว่า มีขนาดเล็กมากๆ

เช่นลองนึกภาพตาม

เราเอาเหรียญ วางไว้บนฝ่ามือเราจะไม่รู้สึกว่าเหรียญ เป็นจุด เพราะเหรียญมีขนาดค่อนข้างใหญ่เมื่อเทียบกับฝ่ามือ รับรู้ได้ว่า มันมีขนาดประมาณ 1.5ซม.

ทีนี้ เราเอาเหรียญไปแปะไว้บนผนังบ้าน แล้ว ยืนมองผนัง … จะเห็นได้ว่าความรู้สึกของเราที่มีต่อเหรียญเปลี่ยนไป เพราะพื้นที่มันมีขนาดใหญ่มาก (หลายเมตร) จน เราไม่สนใจว่า เหรียญ มันจะมีขนาด 1 หรือ 2 หรือ 3 ซม.

ลักณะทางจิตวิทยาของจุด คือการ หยุดสายตา เมื่อใดก็ตามที่ปรากฎ จดขึ้นในภาพ จะทำให้สายตา หยุดมอง

ตัวอย่างภาพ ที่มีคุณลักษณะของ จุด ชัดเจน …. เราจะรู้สึกได้ถึงการหยุดสายตา …

1.2 เส้น อธิบายได้ว่า องค์ประกอบ ที่มีแต่ความ ยาว เราไม่สนว่ามันจะหนาเท่าไหร่

ความเป็นเส้น จึงอยู่ที่อัตราส่วนระหว่าง ความยาว กับ ความหนา ที่ต่างกันมากๆ

เส้น มีคุณลักษณะ ที่ร่วมกับจุดคือ เมื่อจุดเคลื่อนที่ไปในทุิศทางใดทิศทางหนึ่ง
หรือ เมื่อจุดมาเรียงต่อกัน ใกล้ๆ เราจะได้คุณลักษณะของเส้น ขึ้นมา ….

เส้นเป็นองค์ประกอบ ที่สามารถ สร้างความรู้สึกได้หลากหลาย

เช่นเส้น ซิกแซก รู้สึกถึงความแตกแยก
เส้นโค้งไปมา รู้สึกถึง คลื่น และการเคลื่อนที่
เส้น ตรงรู้สึกถึงความสงบนิ่ง

เส้น ยุกยิกๆ พันกัน รู้สึกถึงความยุ่งเหยิง
เส้นมาชนกัน เกิดจุดร่วมกัน รู้สึกถึงการมารวมกัน หรือ เคลื่อนที่ไปที่จุดรวม

เส้นตั้งรู้สึกถึงความสูง ความไม่มั่นคง
เส้น เฉียง ก็ให้ความรู้สึก เป็นบวก เพิ่มขึ้น หรือ เป็นลบ ลดลง เหมือนกราฟ

เส้น จึงเป็นหนึ่งในองค์ประกอบสำคัญที่ ช่วยสร้างอารมณ์ ในภาพ ครับ
ในแง่ของภาพถ่ายนั้น “เส้นนำสายตา” เป็นสิ่งที่เขียนขึ้นมาเป็นหนังสือได้เป็นเล่มๆ เลยทีเดียว

ภาพตัวอย่างของ เส้น ครับ

1.3 ระนาบ คือองค์ประกอบ สองมิติ คือ มีความกว้างความยาว มีการกินพื้นที่ ในสองมิติมากพอที่เราจะให้ความสำคัญกับมัน

ระนาบ กับ จุด จึงมีการแยกแยะกันผ่าน อัตราส่วนระหว่าง ขนาด กับพื้นภาพ

ระนาบที่มีขนาดเล็กมาก จะกลายเป็นจุด ยิ่งมีขนาดใหญ่เท่าไหร่ ก็ยิ่งให้ความรู้สึกถึงระนาบมากขึ้น

ขณะที่เส้นจะกลายเป็นระนาบ เมื่อเส้นนั้น ปิดล้อมพื้นที่

คุณลักษณะสำคัญ อันหนึ่งต่อความรู้สึกของผู้มอง ภาพ คือ “น้ำหนัก” ซึ่งจะปรากฎชัดในองค์ประกอบที่เป็นระนาบ
เราจะเห็นได้ชัดว่า เรารู้สึกถึงน้ำหนัก ว่า ระนาบบางตัว จะ ล้ม หรือ จะไหลไปตามแรงโน้มถ่วงโลก

ภาพที่แสดงคุณลักษณะของ ระนาบ ได้ชัดคงไม่พ้น ภาพเงาดำ หรือภาพ ซิลูเอจ ที่เน้นรูปร่างของภาพ

โปรดติดตามตอนต่อไป